Kopernika 30 - gmach Centralnego Towarzystwa Rolniczego

 

Gmach Centralnego Towarzystwa Rolniczego przy ul. Kopernika 30 zbudowano na gruntach ofiarowanych przez księcia Seweryna Czetwertyńskiego - ówczesnego prezesa Towarzystwa. Kamień węgielny położono 17 czerwca 1913 r., a już 20 lipca 1914 r. Towarzystwo przeniosło się do nowych biur w niewykończonym jeszcze całkowicie budynku. Prace wykończeniowe mogły trwać jeszcze w latach 1915-16 r., bowiem na początku 1916 r. prasa pisała, że elewacja nie jest ukończona, gdyż niezbędny do tego kamień „utknął w drodze”, a w sali zebrań ogólnych urządzonej w stylu renesansowym pozostawiono białe miejsca, gdzie w przyszłości namalowane mają być herby ziem polskich. „Świat” napisał, iż „Uroczyste otwarcie gmachu Centr. Tow. Rolniczego odłożono do lepszych czasów. Narazie tylko urządzono skromny pokaz gmachu dla prasy i dla ścisłego grona zainteresowanych.” Tak więc powielana informacja, że budynek wybudowano w latach 1911-12 nie jest prawdziwa.

Sześciokondygnacyjną kamienicę, zaprojektowaną przez Czesław Przybylskiego i wzniesioną pod nadzorem Heuricha, Loewego, Skotnickiego i Bohdana Rogaczewskiego w stylu wczesnego modernizmu. Kamienica zyskała bogatą dekorację rzeźbiarską, której autorami byli Zygmunt Otto oraz Józef Gardecki, a jej głównym elementem stała się rzeźba Siewcy.

Prasa pisała, że gmach był przestronny i widny, wyposażony w centralne ogrzewanie i wentylację mechaniczną, oświetlony elektrycznością, z wygodnymi biurami, małą i dużą salą zebrań ogólnych urządzoną w stylów renesansowym (na 250 osób). W suterenach i na piątym piętrze znajdowały się dwupokojowe mieszkania dla woźnych i służby. Na poddaszu urządzono salę noclegową dla włościan-członków kółek rolniczych na 50-60 osób.

Centralne Towarzystwo Rolnicze zajmowało tylko część budynku, pozostałe lokale wynajmowano. W 1916 r. „Świat” informował, że „W gmachu tym mieszczą się redakcye wydawnictw „Gazeta Rolnicza" i „Przewodnik kółek rolniczych", Syndykat Rolniczy, Spółka Gorzelnicza, Syndykat Krochmalny, Ziemskie Tow. Melioracyjne, Biuro rachunkowości rolniczej, T-stwo wzajemnej pomocy pracowników rolnych oraz Biuro rejestracyi strat wojennych znalazły tu wygodne i hygieniczne lokale. Towarzystwo popierania pracy społecznej zyskało sobie też tutaj schronienie.”

W latach 1920-21 na tyłach budynku C.T.R., frontem do ul. Sewerynówka od strony Dynasów, zbudowano dom będący jednocześnie połączeniem z gmachem, w którym mieściło się gimnazjum im. A. Mickiewicza. Projekt tego budynku wykonali Czesław Przybylski i Alfons Gravier.

Kamienica została uszkodzona podczas II wojny światowej, ale odbudowano ją w latach 1947-1948 dla Centrali Rolniczej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska”. Obecnie jest własnością Krajowego Związku Rewizyjnego Spółdzielni "Samopomoc Chłopska".

Gmach w 1915 r., Tygodnik Illustrowany