Obserwatorium astronomiczne im. Jana Jędrzejewicza przy ul. Mokotowskiej

Jan Walery Jędrzejewicz był z wykształcenia lekarzem, a z zamiłowania - astronomem, którego obserwacje gwiazd podwójnych, Słońca i innych ciał Układu Słonecznego zdobyły uznanie w środowisku badaczy pod koniec XIX wieku, zaś jego obserwatorium astronomiczne w Płońsku, gdzie Jędrzejewicz mieszkał i pracował przez 25 lat, było jednym z najlepiej wówczas wyposażonych na ziemiach polskich. Jego obserwacje skupiały się głównie na gwiazdach podwójnych i kometach, a wyniki publikował w prasie fachowej. Najważniejszym dziełem Jędrzejewicza jest pierwszy napisany po polsku podręcznik astronomii pt. „Kosmografia”, wydany w 1886 roku i uznawany za najlepszy polski podręcznik astronomii przełomu XIX/XX wieku. Po śmierci Jędrzejewicza wyposażenie jego obserwatorium, staraniem warszawskich entuzjastów nauki, zostało w 1896 r. odkupione od rodziny Jędrzejewicza przez Ksawerego hr. Branickiego i przeniesione do Warszawy. Ulokowano je w specjalnie do tego celu wybudowanym pawilonie na dziedzińcu szkoły technicznej Wawelberga i Rotwanda przy ul. Mokotowskiej 6 w Warszawie. Obserwatorium nadano imię Jana Jędrzejewicza i działało ono w latach 1898-1919. Jak donosiła „Urania”: „Z biegiem lat zaczęto wznosić wysokie budowle dookoła obserwatorjum, zaczynając od kościoła Zbawiciela, tern samem warunki obserwacyjne ulegały stopniowemu pogorszeniu. Obserwatorjum - za zgodą ofiarodawców - przeszło na własność Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, jednak na terenie szkoły technicznej nie mogło już być czynne”. W strukturach TNW formalnie istniało ono do 1936 r. Przyrządy z obserwatorium jeszcze w latach 20 XX w. trafiły do uniwersytetów w Warszawie, Poznaniu i Wilnie - w większości przepadły lub zostały zniszczone w czasie II wojny. Ocalał jedynie refraktor Steinheila, który wypożyczony do obserwatorium w Poznaniu, był wykorzystywany jeszcze w latach 50 (do chwili obecnej w zbiorach Obserwatorium znajduje się jedynie jego obiektyw). Według miesięcznika „Urania” z 1955 r. budynek przetrwał Powstanie Warszawskie, a po II wojnie został rozebrany.

Obserwatorium w Warszawie. www.warszawa1939.pl