Tajemnicza płyta dla nieznanego żołnierza na Placu Saskim

"Światowid", grudzień 1924 r.

Pierwsze rozmowy na temat upamiętnienia żołnierzy poległych w latach 1914-21 podjęto już 1921 r. Rozważane były propozycje budowy pomnika-kapliczki w katedrze św. Jana, wzniesienia pomnika na placu nieopodal Parku Skaryszewskiego czy usypania wielkiego kopca na gruzach fortów Cytadeli.

W listopadzie 1923 r. na polecenie prezydenta Stanisława Wojciechowskiego utworzono Tymczasowy Komitet Organizacyjny Budowy Pomnika Nieznanego Żołnierza. Prace tego komitetu tak bardzo przeciągały się, że obywatele wzięli sprawy w swoje ręce. 2 grudnia 1924 r. na plac Saski wjechała ciężarówka, z której zniesiono 2,5 metrową płytę z piaskowca i złożono przed pomnikiem Józefa Poniatowskiego. Na płycie wyryty był krzyż, a poniżej niego słowa: ”Nieznanemu Żołnierzowi, poległemu za Ojczyznę”.

Pojawienie się płyty znacznie przyspieszyło prace nad projektem Grobu Nieznanego Żołnierza. Opóźnienia były szeroko komentowane także w prasie, pojawił się nawet szyderczy wierszyk, wyśmiewający opieszałość tempa prac i sugerujący, że to sam ks. Poniatowski położył tę płytę:

„Warszawa, a z nią cała Polska pyta –

– skąd się wzięła kamienna u stóp płyta

Któż na grób Nieznanego złożył ją Żołnierza

Ten siak, a ten znów owak rzecz drugiemu zwierza

[…]

Aby zbudzić niewdzięczne wasze serce

i by Żołnierz Nieznany, dotąd w poniewierce

miał wreszcie grób, na który czeka już lat cztery

przynoszę wam ten kamień z dna rzeki Elstery!

Fundator tej płyty przez jakiś czas pozostawał anonimowy – później okazało się, iż darczyńcą jest Zjednoczenie Polskich Stowarzyszeń Rzeczpospolitej, którego prezesem był hr. Adam Zamojski.

"Nowości Illustrowane", styczeń 1925 r.

"Nowości Illustrowane", marzec 1925 r.

"Nowości Illustrowane", grudzień 1924 r.